Avukat Tuğba İNCEL
Korona virüs salgını iş hayatında birçok şeyi değiştirdi. Birçok sektör bu salgından ekonomik açıda kötü yönde etkilendi. Ülkelerle yapılan ticaretin kısıtlanması veya yasaklanması, tedarikçi firmaların ürün gönderememesi nedeniyle üretimin azalması, yeni siparişlerin alınamamasına, mevcut siparişlerin iptali gibi benzeri nedenlerle işyerleri üretime tamamen ara vermek haftalık çalışma saatlerini düşürmek zorunda kaldı.
Krizin boyutlarının ağırlığı, uçuşlarda yaşanan azalmalar havayolu şirketlerini zora sokarken, sektörde istihdam edilen yüz binlerce insanı da kaygılandırıyor. İflas aşamasına gelen ama devlet yardımlarıyla kurtarılan şirketler ve iflastan kurtulamayanlar var.
Havacılık sektörü, dünya çapında doğrudan ve dolaylı olarak yaklaşık 65,5 milyon kişiye iş sağlıyor. Havacılık katma değeri de yüksek bir ekonomik faaliyet. İflas eden şirketler, çalışanların işten çıkarılması, pistlere sabitlenen uçakların bakımlarının devam etmesi nedeniyle masrafların da devam etmesi gibi pek çok sorun var. Ülkelerin en büyük korkusu yaşanabilecek Covid -19 ikinci, üçüncü dalga ve yeni virüslerin ortaya çıkması ihtimali. Her ülkenin seyahat sınırlamaları konusunda atacağı adımlar farklı.
İFLAS HABERLERİ ARKA ARKAYA GELİYOR
Bu süreçte çok sayıda işçi ücretini ya hiç alamadı ya da eksik aldı. Havacılık sektörüne hizmet veren çok fazla şirket var. Yurt dışından her gün havayolu şirketleriyle ilgili iflas, iflastan kurtarma haberleri geliyor. Örneğin bugün Alman hava yolu şirketi Lufthansa, Covid-19 salgını nedeniyle neredeyse iflas etme noktasına gelince Alman Hükümeti 9 milyar avroluk kurtarma paketi sağlayarak şirketi iflastan korudu. Şirketin denetleme kurulu kurtarma paketini kabul etti. Bu paket Alman hükümetinin, Alman Ekonomik İstikrar Fonu aracılığıyla yüzde 20 hisse satın alarak şirkete sermaye takviyesini içeriyor. Bugün şirket hükümetin kurtarma paketinin kabul veya reddine karar verileceği olağanüstü genel kurul toplantısını yapacak. Lufthansa çalışanları başkent Berlin, Münih ve Frankfurt’ta yürüyüşler yaptılar ve federal hükümetin hazırladığı kurtarma paketini tartışırken kendilerini düşünmelerini talep ettiler.
Ben ülkemizdeki havacılık sektörü şirketlerinin krizden başarılı yönetim politikalarıyla çıkacağını düşünüyorum. Ancak; yine de sektördeki çalışanların soruları üzerine bu yazımı hazırlamaya karar verdim.
4857 sayılı İş Kanunu ile 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nda ücretin korunmasına yönelik özel düzenlemeler bulunuyor. Kısa çalışma ödeneği 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu ile düzenlenen ve en çok uygulanan bir yöntem olarak özellikle pandemi döneminde önem kazandı. 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu Ek-1’inci maddesi ile düzenlenen Ücret Garanti Fonu da ücretin korunmasına ilişkin önemli başka bir düzenlemedir.
İşsizlik Sigortası Kanunu’na sonradan eklenen madde uyarınca, işverenin ödeyemediği işçi ücretleri için Ücret Garanti Fonu oluşturuldu ve işverenlerce işsizlik sigortası primi olarak bir yılda yatırılan paraların yüzde 1’i, bu fonda biriktirilmeye başlandı.
KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ
Covid-19 salgını nedeniyle yapılan kısa çalışma ödeneği başvurularında son 120 gün hizmet akdine tabi olma şartı 60 güne, son 3 yıl içinde en az 600 gün prim ödemiş olma şartı 450 güne düşürüldü. Uygulamada da görüldüğü üzere bu şartları taşımayan çok sayıda işçi var. İşçinin kısa çalışma ödeneğine göre ücret garanti fonundan faydalanması kanaatimce daha kolay. Çünkü; işsizlik sigortasına tabi işçinin, işverenin ödeme güçlüğüne düşmesinden önceki son bir yıl içinde aynı işyerinde çalışmış olması yeterli.
Ücret Garanti Fonu Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (İLO) 95 ve 173’üncü sözleşmeleri doğrultusunda oluşturulmuştur. Bu uygulama Türkiye tarafından henüz onaylanmamış 173 sayılı İLO sözleşmesinin ve AB’nin 80/97 yönergesine yaklaşan bir düzenlemedir.
Ücret Garanti Fonu, 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanuna göre sigortalı sayılan kişileri hizmet akdine tabi olarak çalıştıran işverenin konkordato ilan etmesi, işveren için aciz vesikası alınması, işverenin iflâsı, iflâsın ertelenmesi nedenleri ile işverenin ödeme güçlüğüne düştüğü hallerde geçerli olmak üzere, işçilerin iş ilişkisinden kaynaklanan üç aylık ödenmeyen ücret alacaklarını karşılamak amacı ile İşsizlik Sigortası Fonu kapsamında oluşturulmuş olan fondur.
ÜCRET GARANTİ FONU
Ücret Garanti Fonu Yönetmeliği, Fondan yararlanma usul ve esaslarını düzenler ve 28.06.2009 tarih, 27272 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Ücret Garanti Fonu Yönetmeliği’nin 6’ncı maddesine göre fon, işverenlerce işsizlik sigortası primi olarak yapılan ödemelerin işveren payının yıllık toplamının yüzde birinden oluşur. Ücret garanti fonuna devlet katkısı bulunmamaktadır. Yapılacak ödemelerin fon kaynaklarıyla sınırlı olduğu Yönetmeliğin 9’uncu maddesinde belirtilmiş, devletçe yapılacak yardımlara ilişkin bir hususa yer verilmemiştir.
Ücret garanti fonu; işsizlik sigortası fonu içerisinde yer alır. İşverenlerce işsizlik sigortası primi olarak yapılan ödemelerin yıllık toplamının % 1’inden oluşan primlerin değerlendirilmesinden elde edilen kazançlardan oluşmaktadır. İşsizlik sigortasına tabi sigortalılar ücret garanti fonu kapsamındadır. İşçinin, işverenin ödeme güçlüğüne düşmesinden önceki son bir yıl içinde aynı işyerinde çalışmış olması şarttır.
Ücret Garanti Fonu 4857 sayılı İş Kanunu, 5953 sayılı Basın İş Kanunu, 854 sayılı Deniz İş Kanunu kapsamında tüm işçileri kapsar. Memurlar ile 399 sayılı Kanun Hükmüne Kararnameye tabi sözleşmeli personel ücret garanti fonu kapsamında değildir. İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile fonun kapsamı genişletilemez. İşçilerin iş ilişkisinden kaynaklanan ücret alacakları fon kapsamındadır. Kıdem, ihbar, kötü niyet tazminatı gibi alacaklar fon kapsamına girmez. Ücretin mahiyeti ile ilgili sınırlamanın yanında ücret alacağının fon kapsamında değerlendirilecek işverenin ödeme güçlüğüne düştüğü tarihten önceki ücret alacaklarına ilişkin olması şarttır. Son üç aylık ücret alacağı fon tarafından karşılanacaktır. Miktar yönünden günlük ücret alacağı 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun, 82’nci maddesi uyarınca belirlenen günlük kazanç üst sınırını aşamaz. Ödemeler, net ücret üzerinden yapılıyor. İşsizlik maaşından yapılan aylık ödemeler brüt asgari ücretin yüzde 80’ini aşamazken, Ücret Garanti Fonu, Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) bildirilen prime esas kazancın tamamını dikkate alıyor. Prime esas kazanç tavanı brüt asgari ücretin 7.5 katı tutarında. Dolayısıyla, 7.5 asgari ücrete kadar brüt kazançtan vergiler ve primler düşüldükten sonra kalan net tutar ödeniyor.
İşçilerin ücret garanti fonu ödemelerinden yararlanılabilmesi için aşağıdaki şartların birlikte gerçekleşmesi gerekmektedir:
- Ücret alacağının bulunduğu dönemde hizmet akdine tabi olarak, 4447 sayılı Kanun kapsamında çalışıyor olması.
- İşverenin ödeme güçlüğüne düşmüş olması (konkordato, aciz vesikası, iflas, iflasın ertelenmesi).
- İşçinin, işverenin ödeme güçlüğüne düşmesinden önceki son bir yıl içinde aynı işyerinde 4447 sayılı Kanun kapsamında çalışmış olması.
- 5 yıllık zaman aşımına uğramamış ödenmeyen ücret alacağının bulunması.
Ödeme güçlüğüne düşen işverenden ücret alacağı bulunan işçilerin, İŞKUR birimine aşağıdaki belgeler ile şahsen başvurmaları gerekmektedir. İşçilerin, İŞKUR birimine Ücret Garanti Fonu Talep Dilekçesi, İşverenin Ödeme Güçlüğüne Düştüğünü Gösteren Belgeler (İşveren Hakkında Aciz Vesikası Alınması durumunda; İcra Dairesinden alınan Aciz Vesikası veya Aciz Vesikası hükmündeki Haciz Tutanağı, İşverenin İflası Durumunda; mahkemece verilen iflas kararı veya iflas kararının ilan edildiğini gösteren belge, İşverenin iflasının ertelenmesi durumunda; mahkemece verilen iflasın ertelenmesi kararı veya iflasın ertelenmesinin ilan edildiğini gösteren belge, İşveren Hakkında Konkordato İlan Edilmesi durumunda; mahkemece verilen konkordato mühlet kararı veya konkordato mühlet kararının ilan edildiğini gösteren belge) İşçinin ücret alacağını aylar itibariyle gösteren İşçi Alacak Belgesi ile şahsen başvurmaları gerekmektedir.
Ücret garanti fonu kapsamında işçilere, 3 ayı geçmemek üzere işverenden olan temel ücret alacakları kadar ödeme yapılmaktadır. Ücret garanti fonu kapsamında yapılan ödemeler her halükarda sigorta primine esas günlük kazanç üst sınırını aşamaz.
Başvuru sahipleri İŞKUR’a başvurduktan sonra Kurum gerekli araştırmayı yaparak ibraz edilen belgelerde herhangi bir eksiklik yok ise başvuruyu izleyen ayın sonuna kadar ödeme gerçekleştirilir. İlgililer, TC Kimlik Numaralı Nüfus Cüzdanı ile birlikte her hangi bir PTT şubesine başvurarak ödemelerini alabilirler.
Avukat Tuğba İncel
