Sis bastığında niye uçaklar inemiyor? Neden seferler iptal oluyor? Uçaklar sıfır görüşte inebilir mi? Hangi havalimanlarında uçaklar sıfır metre görüş ile inebiliyor? Gelin bu konulara biraz teknik ama biraz da yolcu açısından bakalım.
Terminalde uçağa binmek üzere hazırlığınızı yapıyorsunuz. Ve bir anda sis seferleri etkilemeye başlıyor. Önce rötar geliyor, ardında da sefer iptalleri. Yolcular haklı isyanda. Ama limitler, uçuşların
yapılmasının önüne geçiyor. Risk oluştuğu an havacılıkta akan sular duruyor.
Neden sis oluşuyor?
Meteoroloji, eğer yatay olarak görüşün 1 kilometre altına düşmesi durumunu ‘sis’ olarak adlandırıyor. Farklı sis türleri var. Radyasyon sisi, ani hava soğumasıyla oluşuyor. Gece başlar, gündüz hava ısınınca, öğleye doğru ortadan kalkar.
Adveksiyon yani Yatay Hava Hareketi Sisi, sıcak ve nemli havanın soğuk bir yüzey üzerine hareketi ile alt katmanların soğuyarak su buharının yoğunlaşması sonucu oluşuyor.
Oroğrafik (Yer Şekili) Sis, yatay hareket eden havanın yer şekli etkisiyle yükselerek soğuması neticesinde oluşan sislerdir. Yer şekli etkisiyle yükselme hafif hafif ve yataya yakın olmalıdır.
Cephe Sisleri’nde karşılaşan iki farklı hava kütlesinden sıcak olanın soğuk olan üzerinde yükselerek soğuması neticesinde oluşan sislerdir.
Sis en çok Türkiye’de nerelerde görülüyor?
Türkiye’de en çok sis İç Anadolu ve Marmara bölgesinde özellikle de Trakya’da görülüyor. Sisin en az görüldüğü yer Akdeniz kıyıları. Ege kıyıları ve Güneydoğu Anadolu da sis olayının az görüldüğü yerler arasında. Mevsim olarak iç kesimlerde sonbahar ve kış mevsimlerinde sisle karşılaşılıyor.
Uçakların operasyonunu nasıl etkiliyor?
Uçaklar özellikle iniş sırasında belirli bir görüşe sahip olmak zorunda. Bu durumun üç faktörü var. Birincisi pistlerin durumları. Yolcu penceresinden taksi yolundan piste doğru giderken bazı tabelalar görürsünüz: CAT I, CAT II, CAT III gibi.
CAT, Aletli İniş Sistemi’nde (ILS-Instrument Landing System) kategori anlamına geliyor. ILS uçakların hem istikamet hem de yaklaşma-süzülüş açısını tutarak emniyetle yaklaşmasını sağlıyor. ILS’te üç ana kategori bulunuyor.
Bu kategoriler görüş mesafesine göre oluşturuluyor. CAT I’de uçaklar 60 metreden alçak olmayan bir karar yüksekliği veya en az 800 m bir görüş mesafesi veya en az 550 m bir pist görüş mesafesine sahip hassas aletli yaklaşma yapabiliyorlar. Pilotlar, bu üç seçenekten birini karşılıyorsan ya da daha iyi görüş mesafelerine sahipse piste iniş yaparken basit pist iniş sistemini yani CAT I kullanılıyor.
CAT II ise 60 metreyle 30 metre arası karar yüksekliği veya 550 metre ile 350 metre arası pist görüş mesafesi gerekiyor. Pistteki görüş mesafesinin biraz daha kısıtlı olduğu zamanlarda kullanılır.
CAT III operasyonları ise görüş mesafenin çok düşük olduğu ya da olmadığı zamanlarda kullanılır. Bu sistemin kullanılması için hem pist hem de uçağın bu sisteme sahip olması gerekir. CAT III’an A standartında karar yüksekliği 30 metre ile 15 metre arasında. Pist görüş mesafesi 200 metreden fazladır.
CAT IIIB’de karar yüksekliği 15 metreden az olmalı. Pist görüş mesafesi 200 m ile 50 m arasında olmalıdır. CATIIIC’de karar yüksekliğinin ve pist görüş mesafesinin minimum bir değeri yoktur.
Pilot ve uçak standartları
Yolcu uçakların CAT I ve CAT II’de iniş yapabilir. Ama CAT III standartlarında iniş kalkış için pilotların gerekli eğitimleri almaları, belirli sayıda inişi ilgili dönemlerde gerçekleştirmesi gerekir. Uçakta da CAT III standartlarında çeşitli ekipmanın bulunması gerekir.
Her meydanda CAT III var mı?
Uçak ve pilotun yeterli olduğu durumda bazen havalimanının alt yapısı yeterli olamıyor. Sonuçta ILS’te CAT I, II veya III arasında maliyet açısından da ciddi fark olabiliyor. Çok az seferin olduğu bir meydana CAT III standartlarında ILS kurulumu ne kadar mantıksız bir hal alsa da çok yoğun trafiğe sahip, sık sık sisin yaşandığı meydanlara da bazen coğrafi şartlar veya teknik nedenlerle CAT III standartlarında ILS konulamıyabiliyor.
Uçuş emniyeti
Standartların altına düşen görüş nedeniyle seferler iptal edilmesi durumuyla havacılıkta sık sık karşılaşılıyor. Bu iptalin nedeni uçuş emniyeti. Şartlar zorlandığında ise kazalar meydana geliyor. Örneğin Türk Hava Yolları’nın 1994’teki Van, 2003’teki Diyarbakır, ACT Havayolları’nın 2017’deki Bişkek kazası da düşük görüş şartlarında meydana geldi. Sivil havacılıkta genel kural, iki kez iniş için deneme yapılması. Eğer iki denemede de düşük görüş nedeniyle iniş yapılamadıysa pilotlar pas geçerek yedek meydana ‘divert’ ediyor yani uçaklarını yönlendiriyor.
Yolculara sis tazminatı veriliyor mu?
Sisten kaynaklanan rötar veya iptaller, meteorolojik gelişmeler içinde değerlendiriliyor. Bu nedenle havayolları genel bir iptal olması nedeniyle yolcuya tazminat vermiyor.
