Savunma Sanayi Başkanlığı tarafından organize edilen ve ulusal medyanın savunma şirketlerini daha iyi tanımaları amacıyla yapılan organizasyonda TEI yeni projelerini ve çalışmalarını tanıttı. Gözler, geçtiğimiz günlerde ilk çalıştırması yapılan TF6000 motorundaydı.
Yaklaşık iki haftalık sürede 30 test tamamlandı. Motor, önümüzdeki bir kaç yıl boyunca detaylı olarak test edildikten sonra ilk olarak Baykar’ın KIZILELMA ile TUSAŞ’ın ANKA-3 jet motorlu İHA’larında kullanılacak
TF6000 ayrıca yarından itibaren Eskişehir Valiliğinde halka açık olarak sergilenecek.
Nasıl başladı?
TEI tarafından paylaılan bilgi notlarında, motorun gelişiminin yanı sıra diğer sistemler hakkında detaylı bilgiler verildi:
Türkiye’nin ilk askerî turbofan motoru TEI-TF6000’in tanıtımı, 6 Haziran 2022 tarihinde TSKGV Yönetim Kurulu’nun TEI’yi ziyaretinde gerçekleştirilmiş, kamuoyuyla ilk kez TEKNOFEST Samsun’da buluşturulmuştu.
TEI-TF6000 Turbofan Motor Projesi, Türkiye’nin turbofan motoru ihtiyacı değerlendirilerek başlatılmış, Millî Muharip Uçak – KAAN’ın motoruna giden yolda teknoloji kazanımı ve gösterimi için kurgulanmıştır.
TEI-TF6000’in art yakıcı teknolojisi ile güçlendirilmiş türevi olacak TEI-TF10000 motoru ise ilk kez Cumhurbaşkanımızın katılımıyla gerçekleşen Türkiye İnovasyon Haftası kapsamında 12 Aralık 2022 tarihinde sergilenmişti. Bu motorun çekirdeğinden geliştirilecek farklı türev motorlar, birçok insanlı-insansız hava ve yer platformunda kullanılabilecek.
İlk ateşleme 27 Şubat 2024’te yapıldı
Tasarım çalışmalarına Kasım 2020’de başlanan TEI-TF6000 motor projesi kapsamında sırasıyla tedarik, parça ve modül üretimi ve montaj süreçleri yürütülen birinci prototip motorun ilk ateşleme testi 27 Şubat 2024 tarihinde başarıyla gerçekleştirildi.
Türkiye’nin gerçek anlamda ilk askeri turbofan uçak motoru çalıştırılarak, Türkiye Yüzyılı’nda, Türk havacılık tarihinin önemli bir dönüm noktasına ulaşıldı. TEI böylece, Türk havacılığının altın çağına önemli bir iz bırakmış oldu.
Piston motorlar
TEI, ordumuzun ihtiyacı olan İHA’lar, helikopterler ve uçaklara güç verecek motorlarla ilgili bütün teknolojileri sırayla ülkemize kazandırıyor. TEI, daha önce hem benzinli hem de dizel pistonlu İHA motorları teknolojilerini ülkemize kazandırmıştı.
TEI-PG115 motoru ilk uçuşunu Temmuz 2015’te yapmıştı. Halen envanterde görev yapmakta olan bu motor gökyüzünde 55 bin saatin üzerinde görevi başarıyla tamamladı. 2019 yılında seri üretime giren TEI-PD170 motoru şu anda da hem TUSAŞ’ın ANKA ve AKSUNGUR platformlarına hem de BAYKAR’ın TB3 İHA’larına güç veriyor.
TEI, helikopter motorları için gerekli teknolojiyi ülkemize kazandırdığını 2023 yılında TEI-TS1400 motoruyla GÖKBEY millî helikopterini başarıyla uçurarak duyurmuştu. TEI, İHA ve helikopter motorlarından sonra şimdi de yönünü uçak motorlarına çevirdi.
TEI-TF6000 motoru ile Türkiye’de ilk kez gerçek anlamda millî bir turbofan uçak motoru geliştirildi. Benzer bir motor için ülkemizde daha önce gerçekleşmiş hiçbir tasarım, mühendislik ve teknoloji altyapısı yokken sıfırdan başlayarak, rekor sayılabilecek 3 yıl 4 ay gibi kısa bir sürede ilk motorun çalıştırılması TEI’nin ayrı bir başarısıdır.
TEI-TF6000 adı verilen bu motorun çalışması, çok yüksek teknoloji gerektiren havacılık motorları alanında kritik bir eşiğin aşıldığını ve tabiri caizse TEI’nin havacılık motorlarında dünya “Süper Lig”ine çıktığının somut bir göstergesi oldu. TEI, Savunma Sanayii Başkanlığı himayelerinde, ülkemizin ihtiyaç duyduğu tüm motorların millî olarak geliştirilmesi için var gücüyle çalışmaya devam etmektedir.
Türkiye’nin ilk askerî turbofan motoru TEI-TF6000’in ilk ateşlemesinin gerçekleştirildiği test platformu da TEI mühendis ve teknisyenleri tarafından tasarlandı, imal edildi ve devreye alındı. Dünyada bir ilk olarak geliştirilen, tamamen seyyar “Mobil Test Bremzesi” motora, gerçek bir uçağa takılıp gökyüzüyle buluşmadan önce, konuşlandırılacağı yerin irtifa şartlarında test imkânı sağlıyor.
TEI-TF6000 motorunun ilk ateşlenmesiyle TEI, yalnızca gelmiş olduğu ileri mühendislik, imalat, montaj ve test kabiliyetlerinin seviyesini değil, motorlar için geliştirmiş olduğu tedarik ekosisteminin de ne kadar güçlü ve istenen seviyede olduğunu göstermiş oldu.
Proje kapsamında Türkiye’de ilk kez turbofan motorları ile ilgili aksesuar alt sistemleri, fan modülü, değişken sabit kanatlı kompresör, akış karıştırıcı egzoz ve art yakıcı tasarımı yapılmakta olup; geliştirme ve imalat aşamaları ile birlikte kritik teknoloji, yerli yan sanayi firmaları, yetkin ve tecrübeli insan gücü kazanımları da sağlanmaktadır.
TEI-TF6000 ve art yakıcılı versiyonu olacak TEI-TF10000 motorları, KIZILELMA ve ANKA-3 insansız savaş uçaklarına güç verebilecek şekilde TEI tarafından geliştirilmektedir. Bu motorlar ile Milli Muharip Uçak – KAAN için geliştirilecek motorun ihtiyaç duyduğu teknolojiler geliştirilmektedir. Böylelikle Türkiye’nin bu sınıftaki motor ihtiyacı önemli ölçüde karşılanacaktır. Ayrıca bu sınıftaki motorlar için küresel pazar incelendiğinde, hem art yakıcılı hem de kuru itkili versiyonların, ülkemiz için önemli bir ihracat kaynağı olacağı değerlendirilmektedir.
TEI İleri İmalat Teknolojileri Binası – B1000
Parça ve Modül Üretimi faaliyet alanında ortaya koyduğu çalışmalarıyla, küresel havacılığa önemli imalat katkıları sunan TEI, 50’nin üzerinde farklı askerî ve sivil motor programı için 2 binden fazla değişik motor parçası üretiyor. Dünyanın en çok tercih edilen LEAP ve GEnx motor programlarının dünya genelindeki en büyük tedarikçisi konumunda bulunan TEI, daha önce 2 kez üst üste dünya genelinde en iyi tedarikçi ödülüne layık görülmüştü.
Parça ve modül üretimi ile sektörde “dönen parçalarda mükemmeliyet merkezi” olarak bilinen TEI, üstün imalat ve proses kabiliyetleriyle uluslararası NADCAP sertifikasına sahip 53 değişik sertifikalı özel proses yeteneği ile bu alanda 2017’den beri dünya lideri konumunda bulunuyor. Kaliteden taviz vermeyen yaklaşımıyla TEI, Yalın Üretim ve 6 Sigma yaklaşımını imalat süreçlerinin tüm aşamalarında uyguluyor.
Gaz türbinli motorlarda kullanılan disk ve türbin kanatçıklarının (pale) yekpare olarak üretilmiş hallerine “blisk” adı veriliyor. Yüksek teknoloji ürünü motor aksamı olan “blisk”lerin imalatında yenilikçi teknolojiler, üretim teknikleri ve ekipmanları gerekiyor. Dünyada sayılı firmanın sahip olduğu teknolojik altyapı ve yetkinlikler ile TEI, dünyanın en önemli “blisk” üretim ve ölçüm merkezlerinden biri konumunda.
NATO AWACS Uçaklarının TF33 Motorları
NATO’nun “gökyüzündeki gözleri” olan NATO AWACS (Airborne Warning and Control System – Havadan Erken Uyarı ve Kontrol Sistemi) uçaklarına ait TF33-PW-100A motorlarının 18 bin ve 24 bin saatlik planlı depo seviyesi bakımları ve plansız depo seviyesi onarımları, TEI tarafından gerçekleştiriliyor. TEI ve 1’inci Hava İkmal Bakım Fabrika Müdürlüğü iş birliği ile gerçekleştirilen bakım çalışmaları kapsamında motor haricinde bazı parça ve aksesuarların (pompalar, yağ soğutucular, borular vb.) da bakım-onarımı TEI tarafından yapılıyor.
Bugüne kadar 150’nin üzerinde TF33-PW-100A motorunun planlı bakımları ve plansız onarımlarını başarıyla gerçekleştiren TEI, sözleşme kapsamında devreye alınan uçuşa elverişlilik gereksinimlerini karşılayan dünya genelinde 2’nci firma oldu. TEI, NATO’ya sunduğu bu bakım hizmetleri ile NSPA/NAMSA ve IAMCO tarafından 3 kere dünya genelinde “En İyi Tamir Merkezi” seçildi.
