Cessna, adeta 2000’li yıllara damga vuran Cirrus şirketinin geliştirdiği SR20 ve SR22 serisine karşı pazara sürdüğü Corvalis TTX, beklenen ilgiyi görmedi. Hızlı ve yüksek irtifadan uçmak isteyen amatör pilotları hedefleyen uçak, arka arkaya yaşadığı sorunlar ile dikkat çekmişti.
Corvalis TTx uçağının kısaca hikayesini paylaşayım… “TT”, “ikiz turboşarjlı” anlamına geliyor.
Cessna uzun yıllar genel havacılık pazarını geliştirdiği üstten kanatlı 152-172-182 serileri ile adeta domine etti. Ancak bu başarı, 2000’li yıllardan itibaren yerini Cirrus’un geliştirdiği uçakların yüksek verimliliğe sahip, paraşütlü serisine bıraktı.
Sadece 1955 yılından günümüze kadar 44,000 adet Cessna 172 uçağı satıldı. Havacılık alanında dünya rekorunu elinde bulunduran bir firma TTx uçak imalat hatasını nasıl yaptı?
Mevcut modeli satın aldı
Hızlı, yüksek beygirli alttan kanat bir uçak üretilmek için açıkcası ‘’Cirrus SR22’’ ile rekabet edebilecek bir hava aracını 5-6 yıl arge yatırımı yaparak tasarlamak yerine tasarımı onaylanmış bir gövdeyi satın almayı tercih etti.
Columbia Aircraft tarafından 2004 ve 2007 yılları arasında Columbia 350-400 adında alttan kanatlı bir uçak üretmişti. Firma kapattığı fabrikanın 26 milyon dolara uçağa ait tüm verilerini ve lisanslarını Cessna’nın da bağlı olduğu Textron firmasına sattı.
Cessna Aircraft hayatının hatasını yaparak; Columbia Aircraft tarafından üretilen ”Columbia 400” ün gövdesini, Lancair tarafından üretilen ”Lancair ES” uçağının avionik, kanat yapısı, motor türünün kullanım haklarını ve lisanslarını satın alarak melez bir uçak yapmaya çalıştı.
Lancair ve Columbia firmaları anlaşıp çıkardıkları uçağın tüm haklarını Textron Cessna Aircraft’a sattılar. Performans ve fiyat olarak Cirrus’un önünü kesmekti tüm plan.
Rekabet edeceği uçak olan Cirrus SR22T serisi uçağın sıfır satış fiyatı: 712,600 dolar ve her yıl 600 uçak satış yapıyor.
Cessna bu yeni yaratacağı uçağın adına da “Cessna Corvalis TTX” adı verildi. Melez uçağın ilk adı: Cessna/ Lancair LC41-550FG / Columbia 400 idi. Satış fiyatı ise Cirrus’tan 60,000 dolar daha pahalı ve 773,000 dolar olarak açıkladı.
310 beygirlik motor
Uçağın 310 beygirlik motoru ve gövde yapısını test etti ve 25,000 feet. oksijen destekli uçak için tavan irtifası verdi.
Cessna TTx, hızlı olması için tercih ettiği 310 beygir gücündeki Continental IO-550 motorun en büyük sorunu ise %85 takat ile saatlik yakıt miktarı saatte 24 galon.. yani 90 litre yakıt ile bu performans alınabiliyor olması saatlik uçuş maliyetlerini çok yükseltti.
Arka arkaya buzlanma kazaları
Uçağı satın alan kişiler performansını test ederken 25,000 feet. irtifaya çıkan 3 uçak buzlanma sonucu kaza-kırım geçirdi, 2 uçaktaki kişilerde oksijen bittiği tahmin edilen kazalar yaşadı ve bir daha hiç kimse nedemedi diye forumlardan okudum. Uçaktaki oksijen kabin basınçlama değil, 15,000 feer üzeri mecbur kalma durumunda 60 dk. lık kurtarma içindir.
Peki, buz çözme sistemi nasıl çalışıyor? Buzlanma sistemi kanatlardaki buzu çözmek için sıvı kullanıyordu. 11 litrelik sıvı tankını ekonomik kullanmaz iseniz uçuş boyunca yetmiyeceği pilotlara el kitabında detaylı anlatılmamıştı. Yani buzlanma şartlarına girerseniz max. 30 dk. içinde iniş yapmanız gerekli. Burda buzu kırma değil, önleyici bir sistemden bahsediyoruz.
En yaygın kullanılan sistem TKS sistemidir. TKS; (Tecalemit-Kilfrost-Sheepbridge Stokes)
Buz oluşmasını önlemek için binlerce küçük delikten etilen glikol bazlı bir sıvı püskürtülür. Fakat bu sıvı uçağınızda sonsuz değildir ve idareli kullanıyor olmanız gerekiyor.
1 litre fiyatı ise 20 dolar gibidir. TTx in tankı 11,5 lt. buz önleyici sistem sıvısı almaktadır. Yani uçağınız ile kış şartlarında uçacaksanız 220 Usd. TKS sıvısını yeni doldurmanız gereklidir. Kullanım süresini de firma 60 dk. olarak vermektedir. Yani 30 dk. içinde inilecek bir meydan aramanız şarttır. Depo girişi yakıt deposuna benzerdir karıştırmamak gerekir. Birçok hatalı yükleme rapor edilmiştir. Hava açık dahi olsa nem %80 üzeri ise buzlanma kaçınılmaz olacaktır.
Bu foto o kazalardan birine ait.
Genelde Amatör pilotların kullandığı tek motorlu alınabilecek en iyi uçak olduğu için satın almışlardı. Fakat gerekli IFR ve ATPL eğitimleri olmadığı için gelişmekte olan olaylara tepki süreleri geç olduğu öğretmenlerce raporlandı. Eğer yanlız uçuşta ve ilk kez başınıza geliyorsa kurtulma şansınız pek yoktur. Buzlanma hata affetmeyen havacılığın bir gerçeğidir.
Diğer yaşanan kazalar genelde esas bacak dönüşünde düşük sürat ile gelen stall olarak yaşandı.
Cessna TTx tipi uçak 2014-2018 yılları arası fabrikası açık kaldı ve başarısız satış rakkamları ile kapandı. Her yıl 50 adet gibi toplamda 5 yıl içinde 261 uçak satabildi.
Cirrus SR serisi ise 2000 yılı sonrası her yıl 600 uçak ile pazar payını elinde tutuyordu.
–En son üretilen TTx; 2018 yılında 773,000,- usd. fiat ile satılmıştı. Su an 2. el fiyatı 400 bin usd. gibi ve hiç satılmıyor. Satış ilanları yıllardır duruyor. Açıkcası Cessna’ya güvenen tüm alıcıları Cessna hüsrana uğrattı.
Corvalis TTX Teknik olarak:
–Altan kanatlı ve sabit iniş takımları
–310 beygir turboşarjlı Continental TSIO-550-C 6 sil.motor
Motor %80 güç ile çalışırken saatte 90 litre yakıt kullanmakta.
Bu veride saatlik 400 usd. sadece yakıt bedeli demektir. Tek motor havacılıkta senede 40-50 saat uçuyorsanız yakıtı 3 ile çarparsanız sizin uçağınızın toplam saatlik maliyeti kabaca çıkar.
Yani Cessna TTx in saatlik uçuş maliyeti : 1,200,- usd. dir. (sigorta+vergi+hangar+bakım+yakıt )
Türkiye şartlarında bir saat için 25,000 tl. ödeyerek amatör bir havacılığı hobi amaçlı yapmak imkansızdır.
–Garmin G2000 Avionik
–1 pilot ve 3 yolcu kapasiteli
–Maksimum kalkış ağırlığı: 3.600 lb (1.633 kg)
–Maksimum hız: 235 knot
–Servis tavanı: 25.000 ft
–Tırmanış hızı: 1.500 ft/dak
Performans olarak Cirrus SR22 uçağı yakalanmış olsada satın alan kişiler Cessna fabrikasını ağır eleştirilere başladı. Uçaktan anlamsız teknik sorunlar yaşanmaya başladı ve kazaların ardı arkası kesilmedi. Cessna 172 uçağı ile kazandığı sağlamlık imajını son üretim TTx ile yok etmek üzere iken fabrikayı ani bir karar ile kapattı.
Hatta makale yazılarında kendi adını kullanmayıp gövde telif haklarını aldığı Columbia 400/ Lancair uçağı olarak raporlar hazırladı. Tazminat davaları açıldı Textron sonuçları açıklamadı.
310 beygir bir uçak için kanatların kısa tutularak tek amaç hızlı olması istendiği için 100 knot. altında uçak tutunmakta güçlük çekmeye ve tecrübesi olmayan pilotlar için aniden stall’a girdiği rapor edildi. Sürat düşürmeden flap çok erken açılmaz ise ”Perdövites” çok erken geliyordu.
Kazalarda genelde motor arızası hiç yok. Tamamen eğitim eksikliğinden kaynaklı pilotaj kazaları ön planda. Buzlanma ise uçağın suçu değildir. Hava şartlarını iyi okuyamamışsanız veya uçağınızın performansını o hava şartlarında ilk kez test ediyorsanız işiniz çok zor demektir.
Eğer son yaklaşmaya ‘’unstabil ‘’ gelen bir pilot alışkın olduğu Cessna 172 uçağında bunu sorunsuz atlatabilir fakat TTx ile kaza kaçınılmaz ve hata affetmeyen bir canavara dönüşebilir.
–Cessna en son 2018 yılında son çare biraz daha değişikliğe giderek ‘’Cessna TTx Modeli T240’’ modeli olarak değiştirdi oda olmadı.
Motor 310 beygir Continental 550 ve avionikleri Garmin GTX 33ES olarak değiştirdi. Kokpitte yenilikler yaptı. Büyük reklam ve sponsorluk anlaşmaları imzaladı.. Fakat yine olmadı.
Bu son uretilen uçaktan sadece 16 adet satılınca Textron ana şirket fabrikayı tamamen kapamak zorunda kaldı.
Cessna’nın TTx hayali 5 yılda son buldu. Uçak teknik olarak çok üst seviyelerde olmasına rağmen başarısız bir ticari hata olarak tarihe geçti.
Cessna Aircraft / Cessna Corvalis TTX macerasına son vererek bu pazarı Cirrus SR serisi uçaklara teslim etti.
Yeni bir şey öğrendik; ”Büyük olmak herkesi alt edeceğin anlamına gelmiyor”
Kaynaklar:
https://cessna.txtav.com/-/media/cessna/files/piston/ttx/ttx_brochure.ashx
https://www.aopa.org/news-and-media/all-news/2017/february/pilot/ttx-prime-performer
https://www.fliegermagazin.de/flugzeuge/pilot-report-cessna-corvalis-ttx/
