Türkiye’nin ilk uçak mühendislerinden Selahattin Reşit Alan, 13 Temmuz 1938’de hayatını kaybetti.
Türkiye’nin ilk uçak mühendislerinden ve Türk savunma sanayiinin öncülerinden olan Selahattin Reşit Alan, yapmış olduğu çalışmalar ve vermiş olduğu mücadele ile Türk savunma sanayiinin gelişmesine öncülük eden isimlerden.
Türkiye’nin havacılık alanında dünyanın sayılı ülkelerden birisi olması için tüm hayatını adayan Alan, 1901 yılında Makedonya’nın Pirlepe şehrinde doğdu.
Türkiye Cumhuriyeti’nde Türk Tayyare Cemiyeti (T.Ta.C.) tarafından, uçak mühendisliği eğitimi için 01.10.1926 günü Fransa’ya gönderilen ilk 5 kişilik grup arasında bulunan Alan, burada École Supérieure D’Aéronautique Enstitüsünde eğitim aldı.
Uçak mühendisliği eğitiminden 1928’de mezun olan Alan, Fransa’daki Societe Hanriot şirketinde teknik staj yapmaya başladı ve daha sonra Aéroplanes Morane-Saulnier şirketinde de pilotaj kursu aldı.
Eskişehir Tayyare Tamirhanesi
Askeri bröveli pilot olarak 1931 yılında yurda dönen Selahattin Reşit Alan, ilk olarak Kuva-yı Havaiye Müfettiş-i Umumisi’ne bağlı Eskişehir Tayyare Tamirhanesinde görev aldı. Burada “Selâhattin-1” tayyaresinin tasarımını tamamladı.
“Selâhattin-1” tasarımına dayalı olarak MMV-I (Milli Müdafaa Vekâleti–1) kodu ile eğitim ve keşif uçağı projesini hazırladı ve prototip imalatına başladı. Çift kanatlı, iki kişilik, tek motorlu, uzunluğu 7.4 metre, kanat uzunluğu 15 metre, kanat genişliği 1.5 metre olan uçağın prototip imalatını Ekim 1932’de tamamladı. Prat&Whitney motorunu ve pervanesini ABD’den getirttiği uçağın diğer tüm aksamını yerli olarak Kayseri ve Eskişehir Uçak Tamir Fabrikasında imal ettirdi. Ancak sürati 200 km/h olacak ve 2,5 saat havada kalabilecek şekilde dizayn edilen, test uçuşunu başarıyla gerçekleştiren bu uçağın üretimi için gerekli desteği bulamadı.
Eskişehir Tayyare Tamirhanesindeki görevinden 1935’te istifa eden Alan, Mehmet Nuri Demirağ iş ortaklığına girişti. Bu ortaklıkta Türk Tayyare Cemiyeti (T.Ta.C.) tarafından tayyare mühendisliği eğitimi için yurt dışına gönderilen bazı isimler de yer aldı.
Alan, yeni görevinde yanındaki teknik ekiple beraber Almanya, Çekoslovakya ve İngiltere gibi Avrupa ülkeleri ve Amerika’daki tesislerde araştırma ve incelemeler yaptı. Yapılan inceleme ve değerlendirme ziyaretleri sırasında, Alman Sivil Hava Federasyonu aracılığı ile bazı Alman mühendisleri de ekibe dahil edildi.
“Nuri Demirağ Tayyare Atölyesi, NuDTA”
Bu ziyaretler sonucunda, “Avrupa ve Amerika’nın son sistem tayyarelerine mukabil, yepyeni bir Türk tipi vücuda getirilmelidir.” tespiti yapılarak 10 yıllık “Eylem Planı” hazırladılar. Hazırlanan eylem planına göre, Hayrettin İskelesi’ndeki (Beşiktaş, İstanbul) tayyare atölyesinin temeli 17 Eylül 1936 günü atılmış ve etüt (Ar-Ge) faaliyetlerini de kapsayacak şekilde, “Nuri Demirağ Tayyare Atölyesi, NuDTA” 1 Şubat 1937 günü kurulmuştur.
İlk etapta, 300 mektep (eğitim) tayyaresi veya 150 antrenman (spor) tayyaresi yahut 50 avcı tayyaresi üretim kapasitesinde olduğu belirtilen NuDTA tesislerinin faaliyete geçmesi sonrası, THK’nın Türk Kuşu oluşumu ile gelişen sportif havacılık faaliyetlerinde artan tayyare ve planör ihtiyacı nedeni ile açılan 24 adet eğitim tayyaresi ve 65 adet planör temini ihalesi kazanılmıştır. Milli Müdafaa Vekaleti Hava Müsteşarı Zeki Doğan’ın NuDTA tesislerini ziyareti sonrası bu girişime ilgili devlet desteği de üst seviyede alınmıştır.
Bu tesiste Alan’ın teknik liderliğinde Nu.D.36 ve Nu.D.38 uçakları tasarlandı. İlk Türk hava ulaştırma uçağı olan Nu.D.38 projesini, NuDTA tesislerindeki ikinci tayyare üretim projesi olarak 1938 yılında Başmühendis Alan başlattı. Bu uçaklarının uçuş testlerinde test pilotluğu da yaptı.
Vefatı…
Selahattin Reşit Alan, başmühendisliğini ve test pilotluğunu yaptığı Nu.D.36 uçağının Eskişehir’de yapılması istenen kabul testlerine tasarladığı bu uçakla giderken 13 Temmuz 1938 günü İnönü Meydanı’na pistine iniş sırasında yaşanan kaza sonucunda hayatını kaybetti.
Uçağın piste iniş sırasında, piste hayvanların girmemesi için kazılan hendeğe takılıp düştüğü açıklandı.
Bu olay üzerine, Türk Hava Kurumu Nu.D.36 uçağının istenen şartlara uygun olmadığını belirterek tüm siparişlerini iptal etti.
Nuri Demirağ, THK’yı mahkemeye verdi. Mahkeme bilirkişilerin kazanın kırım olmadığı raporuna rağmen THK lehine karar verdi. Ayrıca uçakların yurt dışına satılmaması için bir de kanun çıkarıldı.
İspanya, İran ve Irak’tan alınan siparişler engellendi; elde kalan uçaklar hurdacıya satıldı. Fabrika, 1950 yılında kapandı.
Selahattin Reşit Alan Hangarı
Anadolu Üniversitesi (AÜ) Havacılık Parkı tarafından Selahattin Reşit Alan’ın ilham ve cesaret veren çalışmalarını tanıtmak ve adını yaşatmak amacıyla 2017 yılında “Selahattin Reşit Alan Hangarı” adı verilen 3 boyutlu sanal gerçeklik sistemi tasarlandı. (Savunma Sanayii Dergilik)
