79 yıl önce bugün ilk Türk yolcu uçağı Nu.D.38 ilk yolcu seferini yaptı

Nuri Demirağ’ın girişimi ile hayata geçirilen Nu.D.38, 79 yıl önce bugün tarihler 26 Mayıs 1944’ü gösterirken ilk yolculu uçuşunu gerçekleştirmişti. Çift motorlu uçak, İstanbul Yeşilköy’den havalandıktan sonra yaklaşık 1,5 saat süren uçuşun ardından Ankara’ya inmişti.

Tamamen metal gövdeye sahip uçak, 6 kişilik olarak planlanmıştı. Barış zamanı yolcu uçağı olarak kullanılabileceği gibi savaş zamanında koltuklar sökülüyor ve bombardıman uçağı haline getirilebiliyordu.

Uçağa, Almanya’dan alınan iki adet Brahamo Sh. 14-A4 motoru takılmıştı. Her biri 160 beygir gücündeki motorlar, 2200 devirde uçağı saatte 325 kilometre hıza kadar çıkartabiliyordu. Pervane iki palliydi. 

İkinci Dünya Savaşı nedeniyle proje durdu

O döneme kadar metal gövde Türkiye’de üretilmediği için Nuri Demirağ, Almanya’dan teknisyenler getirmişti. Ancak İkinci Dünya Savaşı’nın başlamasıyla birlikte teknisyenler ülkelerine döndü. Proje uzun süre ilerleyemedi.

Gövdesi yaklaşık yüzde 80 oranında tamamlanmıştı. 1943’te çalışmalar tekrar başladı. Ancak savaş nedeniyle hammadde temininde zorluk yaşanıyordu. Ekibin özverili çalışmalarının ardından Nu.D.38 fabrikadan 1944’ün başında çıktı.

Gökyüzü ile 11 Şubat 1944 tarihinde tanıştı. İlk uçuşu Test Pilotları Basri Alev ve Mehmet Altunbay gerçekleştirdi. Test uçuşlarının ardından Nu.D.38’e Hava Müsteşarlığı 22 Mart 1944 tarihinde uçuş sertifikası verildi.

1000 km menzilli

Nu.D.38’in boş ağırlığı 1200 kg., maksimum kalkış ağırlığı ise 1900 kg’dı. Yakıt tankları tam doluyken 1000 km menzile ulaşabiliyordu. Havada kalışı ise toplam 3,5 saatti. Uçak, 5 bin 500 metre irtifaya kadar çıkabiliyordu.

Sertifikanın da alınmasıyla birlikte Nuri Demirağ, Tasviri Efkar Gazetesi’nin sahibi Ziyat Ebuziyya, Vatan Gazetesi Muhabiri Faruk Ferik ile birlikte tarihler 26 Mayıs 1944’ü gösterirken Yeşilköy’den havalandı.

Toplam 1,5 saatlik uçuşun ardından Nu.D.38 Ankara’ya Etimesgut Tesislerine indi. Tanıtımı yapılan uçak, üç gün sonra İstanbul’a döndü.

Uçak tanıtılmak üzere farklı şehirlere uçtu

Daha sonra Nu.D.38 sırasıyla Bursa, İzmir, Atina ve Selanik’e uçtu. Burada tanıtımları gerçekleştirildi. Dönüte Nu.D.38 Sakarya, Eskişehir, Kayseri, Sivas ve Divrik’e gitti. 

20 Ağustos 1944’te ise Nu.D.38 sergilenmek amacıyla İzmir’e uçtu. Burada İzmir Fuarı’na katıldı. Fuarda, “Mehmetçik” adı verilen uçak, burada Nuri Demirağ Uçak Fabrikası’nın diğer ürünleri ile birlikte tanıtıldı.

Nu.D.38 uçağına sipariş gelmedi. Bir yıl sonra Demirağ işlerini tasfiyeye yönelerek siyaset yaşamına girdi. 1945’te Millî Kalkınma Partisi’ni kurdu. 

1954’te bağımsız İstanbul milletvekili oldu. Dönemin gazetelerinde “Türkçü, milliyetçi, vatanperver” ya da “Büyük kalpli vatandaş” olarak anılan Demirağ, 1957’de öldü. Ölümü sonrasında tekrar uçamaz haldedi Nu.D38, hurda olarak parçalandı.

Nuri Demirağ kimdir?

1886 Divriği doğumlu Nuri Demirağ, 1919’da maliye müfettişiyken, yerli Rumlara yapılan hakaretlere tepki olarak görevinden istifa etmiş, iş hayatına atılmıştı. 

Cumhuriyet’in ilk yıllarında müteahhitliğe yönelerek İkinci TBMM binasını yapmış, kardeşi Naci Demirağ ile birlikte ilk Türk demiryolu müteahhidi olarak ünlenmişti. Bursa Merinos, İzmit Seka, Sivas Çimento, Karabük Demirçelik fabrikalarını, İstanbul Kadıköy Hal binasını, Ankara’daki bakanlık binalarını yapan Demirağ, 1936’da 11 milyon TL’lik servetiyle Türkiye’nin en büyük kişisel sermayedarıydı.

Uçak fabrikası

Bağışlarla alınan uçakları hazır almak yerine uçak fabrikası kurmaya karar verdi. Yeni yatırım alanı olarak havacılığı belirlemişti. 

Beşiktaş’ta bugün Deniz Müzesi ve Shangirilla Otel’in bulunduğu yerde “tayyare atölyesi”, Divriği’de bir “gök okulu” kurdu. 1938’de Yeşilköy’de Elmas Paşa Çiftliği’ni satın alarak bugünkü Atatürk Havalimanı’nın temellerini attı. 

Nu.D. 36 tipi tek motorlu, çift kanatlı bir eğitim uçağı tasarlandı. Türk Hava Kurumu da ilk siparişi verdi. Ancak test uçuşları sırasında Mühendis Pilot Selahattin Alan tarafından Eskişehir’de İnönü Meydanına uçuş sırasında inişte uçak kırım geçirdi. Alan kazada hayatını kaybetti. 

THK uçağı almaktan vazgeçti. Bu uzun yıllar THK ve Nuri Demirağ arasında sürtüşmeye neden olacaktı. Nu.D. 36’lar Yeşilköy’de kurulan Gök Okulu’na verildi. Demirağ kurduğu okulda çok sayıda pilot yetiştirdi. 

Daha sonra giriştiği çift motorlu uçak Nu.D.38 prototipten öteye geçemedi. Bir başka yeni nesil savaş uçağı projesi Nu.D. 40 ise tasarımda kaldı.

1945’ten itibaren işlerini tasfiye etti. 1957’de vefat etti.