Japonlar Lockheed Martin’in teklifini reddetti

Hakan KILIÇ

Japonya, F-35’i de üreten firma olan Amerikan Lockheed Martin’in Yeni Nesil Avcı Uçağı ortak geliştirme projesi teklifini reddetti. Japon Savunma Bakanlığı’nın satın alma, teknoloji ve lojistik ajansı sözcüsüne göre: Japonya, Lockheed Martin de dahil olmak üzere yabancı uçak üreticileri tarafından teklif edilen Japonya’nın gelecekteki avcı programı FX kapsamında mevcut tasarımlara dayalı yeni nesil bir savaş uçağı geliştirme önerilerini reddetti. Üstelik teklifin içinde hem yeni geliştirilecek uçağın hem de F-35’in kaynak kodlarının verilmesi de varken.

Mevcut avcı uçaklarının türevlerini geliştirme seçeneği Japonya liderliğindeki bir gelişme programı dahi olsa kabul edilmedi. Japonlar deneysel/ teknoloji sergileme aracı 5’nci nesil X-2 Shinshin’den (İlk adı ATD-X) sonra yapacakları 5’nci nesil avcı uçağı FX’in geliştirilmesi için ihtiyaç duydukları uluslararası partnerleri hala bulamadı.

Okuyucularımızın hatırlayacağı üzere üç yıl önce Japonca kaynaklardan araştırarak derlediğimiz Japon X-2 yazı dizisinde bu uçağı tanıtmıştık. Kısaca özetleyecek olursak: Japonlar, ABD ve Çinlilerle birlikte prototip dahi olsa 5’nci nesil uçak uçuran üçüncü ülke olmuştu. Çift motorlu ancak çok küçük gövdesi sebebi ile yeterli silah taşıma kapasitesi ve harekât yarıçapı olmayan uçak daha çok deneysel bir uçak olarak geliştirildi. Yani Japonların kendilerini kendilerine ispatlamayı amaçlayan bir teknoloji gösterim aracı idi. Amacı gerçek savaş uçağı (5’nci nesil avcı uçağı) olacak olan F-3 için teknoloji kazanılması, geliştirilmesi yani yeni sistemlerin test edilmesi idi. Bir nevi basamak görevi görecekti.

Nitekim başarılı uçuş testleri yapmaya başladı. Uçağın motoru da tamamen Japon üretimi olduğundan F-22 ve F-35 motorundan sonra dünyadaki 5’nci nesil ilk motordu. Ancak ABD ve diğer ülkelerin turbofan jet motorlarına göre düşük performanslı idi. Dört yönlü TVC (Thrust-vectoring/nozzle control) itki vektör yönlendirme sistemine sahip idi.

Aslında zamanında Japonya’nın çok ısrarına rağmen Kongre kararı ile satışı yasak olan F-22’lerin Japonya’ya satılmamasına bir tepki olarak başlayan projeye yıllar sonra mali ve teknik sebeplerden ara verilmek zorunda kalınmıştı (Biz yazı dizisinin yayınladıktan sonra). Geçtiğimiz sene geliştirme çalışmalarının yani X-2’den kazanılan teknoloji ile F-3’ün üretilmesi için 5 milyar USD’ye daha ihtiyaç olduğu ve mevcut teknolojinin bir nebze daha yukarıda olması gerektiği görülünce askıya alındı.

Çok sayıda F-35 alan ve kullanan Japonya, havuzlu çıkarma gemileri ve helikopter gemilerini F-35B ile donatmasına rağmen milli 5’nci nesil avcı uçağı sevdasından hiçbir zaman vazgeçmedi. Bu arada İngiltere, ABD gibi ülkelerleler birlikte geliştirme şartlarını görüştü. İngiltere ile Tempest pazarlığı yapıldı. Japon Tempest’i olmadı. ABD ise Japonya için, F-22 Raptor 5’nci nesil hava üstünlüğü öncelikli avcı uçağının çift motor performansı ile çok rollü F-35A’nın teknolojisini barındıran (durumsal farkındalık, EOTS, sensör füzyonu, ağ merkezli harp, termal gizlilik vb.) hibrit bir modelini, Japonya ile birlikte geliştirmeyi teklif etti. Uçak Japonya için geliştirilecekti.

Ancak o zaman Japonlar kendi uçaklarını yapmak ve projenin maliyeti ve daha birçok sebepten ötürü kabul etmedi. Bu arada X-2’den FX veya F-3’e türetilmesi (Daha önce Japonlar F-1 ve F-2 isminde iki uçak da yapmışlardı) projesi durdurulduğu için Japon havacılık sektörü ağır darbe alma tehlikesi ile karşı karşıya kaldı.

Çünkü Japonlar anladılar ki yıllardır X-2 ile kazanılan teknoloji ve hepsinden önemlisi yetişmiş yetkin mühendis kadrosu dünyada çok sayıda 5’nci nesil proje devam ettiği için beyin göçüne maruz kalabilirdi. Örneğin Türkiye’nin MMU TF-X projesinde de en büyük eksiği, para, tesis vb. maddi şeyler değil, MMU’da çalışacak yetişmiş kalifiye mühendis sayısının on binler yerine binlerle ölçülmesidir. F-22’ni sadece yapısal tasarımında 2500-3000 mühendisin çalıştığı düşünüldüğünde ne demek istediğim anlaşılacaktır. Yani zaman ve yetkin kadro en önemli iki husus olup ikisi de para ile bir anda satın alınamaz. İngilizler bile bedavadan prototipi yapıp gönderse uçuş testleri ve geliştirme süreci denen süreç yıllar yani zaman almaktadır.

İşte Japonya’da bu iki değere kıyamadı ve şimdi biz buna ara verir veya başka ülkeden direk satın alırsak hem teknolojiyi hem kadroyu kaybedeceğiz, çünkü birçok alt yüklenici de iş bırakacak dediler. Sonrasında 20 yıl sonra 5’nci nesil uçağı aldık/yaptırdık ama 6’ncı nesil olanı 2050 için kendimiz yapalım dediklerinde bu iki değerin olmadığını göreceklerini anladılar.

Bu sebeplerden ötürü Japon F-3 projesi veya ortak bulma işi tekrar gündeme geldi. Mühendislerin desteklenmesi için ara dönemde firmalar desteklendi, umut dağıtıldı. Bir Japon yetkili ise: “Bir avcı uçağı geliştirme projesini yurt içinde mümkün kılacak kadar teknoloji edindiğimizi biliyoruz.” diyor.

ABD’li F-35 üreticisi Lockheed Martin, F-22/F-35 hibrit modelinin hava üstünlüğü öncelikli yeni modelini yeniden teklif etti ama bu sefer de Japonya Maliye Bakanlığı teklifi çok pahalı gördüğü için reddetti. Yani şu an böyle bir uçak yok. Sıfırdan Japonlarla birlikte tasarlanacaktı. Üstelik ABD hükümeti (burası çok önemli) geliştirilecek uçağın kaynak kodlarını tabi olarak Japonya ile paylaşacaklarını ifade etti. Yani Japonya envanterine girecek uçaklarda sonradan istediği değişikliği yapabileceği gibi tüm milli silah sistemlerini entegre edebilecekti.

Bundan daha bomba bir haber ise F-35 kullanıcısı olan Japonya’ya eğer yukarıdaki teklifi kabul ederse F-35 kaynak kodlarını da vereceklermiş ki, bu teknoloji aktarımı, transferi açısından muazzam. Çünkü zaten geliştirecekleri hibrit Japon uçağı F-22’nin motor gücü ve tasarım avantajları gibi kabiliyetleri içerse de teknoloji, elektronik, aviyonik, yazılım vb. gibi teknolojileri yani yukarıda parantez içinde yazdığım özellikleri itibari ile F-35 kopyası olacaktı.

Daha da ayrıntısı ile, ABD hükümeti, beşinci nesil Lightning II F-35’in aviyoniklerini ve görev sistemlerini işletmek için kullanılan hassas bilgisayar kodunu Lockheed Martin’in yeni savaş uçağını birlikte geliştirme sahasının bir parçası olarak Japonya ile paylaşmaya istekli olduğunu ifade etti. Ayrıca ABD, uçağın motoru ve füzeleri de dahil olmak üzere bunları kontrol etmek için F-35’e silah sistem ve motor yazılımlarını da serbest bırakmaya istekli olduğunu ifade etmiş. Ancak tüm bu cazip teklifler maliyetin gölgesinde kalınca Japon maliyesi teklifi kabul etmemiş.

Japonya 2030’a kadar 100 adet uçak tedarik etmeyi planlıyor ve bunları F-16C savaş uçağının biraz daha büyük gövdelisi olan Japonya’ya has F-2 savaş uçaklarının yerine düşünüyor. Japon-ABD ortak yapımı sayılan F-2, tasarım olarak Japonya ağırlıklı olup motoru ABD malıdır. 

F-35’leri çok rollü olduğu için daha çok hava üstünlüğüne hitap eden rekabetçi bir 5’nci nesil veya 5++ nesil avcı uçağını kendi başına yapamayacağını anlayan Japonya uluslararası tekliflere açık. Bunu maliyet ve X-2 ile kazanılan teknolojiye rağmen istiyor. Dolayısı ile İngiliz ve Amerikan veya bir ihtimal açıklanmayan başka ülkelerle flört devam ediyor. Yukarıdaki teklif reddedilmiş ama hala daha düşük maliyetli ve ipleri kendi elinde olan bir ortaklık arayışı içinde.

Medyaya yansıdığı kadarı ile 2020 sonuna kadar uluslararası ortaklık stratejisini ana hatlarıyla belirten bir “ön çerçeve” belirlemesi bekleniyor. Japonya askeri havacılık endüstrisi özellikle uçağın görev sistemleri ve yazılımı ile yeni nesil motorun geliştirilmesinde uluslararası işbirliğinden faydalanacakmış. Muhtemelen Amerikan Lockheed Martin ve İngiliz (ABD ortaklı firması) BAE Sistemleri Japon F-3 veya FX’in geleceğinde önemli bir rol oynayacak.

Uçağın iki ay önce yayınlanan tahmini “kavramsal tasarım” görüntüsü yukarıdadır. Bu arada Japon FX tasarımının, Fransız-Alman ortak projesinden olmasa da İngiliz Tempest’in tasarımından daha başarılı bulduğumu belirtmek isterim. Japon 5’nci nesil hava üstünlüğü ağırlıklı avcı uçağı kararını ve ortakların kim olacağı sorusunun cevabını merakla bekliyoruz.

https://twitter.com/hkilichsword

[email protected]