Av.Özlem ÇAKMAK, LL.M.
Havayolu işletmeleri COVID-19 salgını döneminde ve yeni normalde meydana gelen uçuş aksaklıklarından sorumlu tutulabilir mi? Yolcuların hakları nelerdir? Tazminat alma hakları var mıdır? Bu gibi sorular son günlerde sıkça sorulmaya başlandı.
Bir hukukçudan bu soruların cevapları istendiğinde, açıklama ve dayanaklar maalesef sayfalarca olabilir. Ancak cevapların pratikte yol gösterici ve yardımcı olması adına, en kısa ve yalın haliyle açıklamaya çalışacağım.
Yolcu ile taşıyıcı arasındaki hukuki bağ/ilişki, uçak biletinin satın alınması ile kurulur. Yolcunun hakları; havayolu işletmesinin ise yükümlükleri, “ okudum, anladım, kabul ettim” ibaresinin yer aldığı kutucuğu işaretlediğiniz anda kabul etmiş sayıldığınız taşıma genel şartlarında belirtilir. “Bilet” taşıyıcı veya taşıyıcının yetkili acentesince düzenlenmiş taşıma şartlarını, uyarıları ve uçuş ve yolcu kuponlarını (boarding card, baggage coupon) havi belge veya elektronik bilettir (online bilet satın alırken, verdiğiniz e-mail adresine bilet bilgilerinizin bir kopyası gönderilir).
Hava taşıma sözleşmesinde, yolcunun ücret ödeme borcu; taşıyıcının ise taşıma işini gerektiği gibi ve zamanında yerine getirme yükümlülüğü vardır. Kanuni dayanak ve uygulanabilirlik mevzusu çok detaylı olduğundan kısaca değineceğim. Havayolu taşımacılığının uluslararası yanının ağırlıklı olması nedeniyle, uluslararası kuralların geçerli olduğunu söyleyebiliriz. Havayoluyla yapılan iç taşımalarda ulusal mevzuat, yani Türk Sivil Havacılık Kanunu (TSHK) ve ilgili yönetmelikler geçerli olurken; uluslararası taşımalarda taraf olunan uluslararası sözleşmeler, esasen Türkiye’nin de taraf olduğu ve 52 ülkenin kabul edip imzaladığı 1999 tarihli Montreal Konvansiyonu hükümleri uygulanır.
Havayolu taşımacılığında yolcu haklarının söz konusu olduğu en sık karşılaşılan sorunlardan bahsedecek olursak; bunlar, rötarlı uçuş (delay), uçuşun iptal edilmesi (cancellation), fazla rezervasyon nedeniyle yolcuların bir kısmının uçuşa kabul edilmemesi (denied boarding- overbooking) dir. Türkiye’de yolcu hakları TSHK, Havayolu ile Seyahat Eden Yolcuların Haklarına Dair Yönetmelik (SHY- Yolcu) ile düzenlenmiştir. Bu düzenlemeler, Avrupa Birliği’ndeki düzenlemeler ile benzerlik gösterir. AB 261/2004 Yönetmeliği de Avrupa ülkelerine uçuş icra eden tüm havayolu şirketleri için geçerlidir.
GENEL PROSEDÜR NEDİR?
Yolcular, fazla satıştan dolayı uçuşa kabul edilmeme, uçuş iptali veya gecikme olması hallerinde hangi haklara sahip olacaklarını bilmeyebiliyorlar. Bu durumlarda onaylanmış rezervasyonu olan her yolcu tazminat hakkına sahip.
Uçuş iptalleri ve gecikmeleri durumunda, AB düzenlemelerinde olduğu gibi yolcuların hizmet hakkı (ikram, konaklama, transfer vs), ücret iadesi ve güzergâh değişikliği hakkı ve tazminat haklarından yararlanmaları sağlanır.
Uçuş iptali halinde, uçuşa kabul edilmeme durumunda olduğu gibi yolcuların seçimlik hakları söz konusu; bilet ücretinin iadesi, geri uçuş, başka bir uçakla varış noktasına gönderilmesi, başka bir tarihte uçuş gibi hakları kullanabilirler. Şayet, yeni uçuş, iptal edilen uçuştan en az bir gün sonra ise, ikram, konaklama, transfer hizmeti sağlanır.
Nakdi tazminat ise, uçuşa kabul edilmeme durumundaki gibi uçuş mesafesine (km’ye) göre, 100 – 600 Avronun Türk Lirası cinsinden karşılığı tutarında tazminat ödenir. Ancak bunun da şartları var. Bu da yine yolcuların, planlanan hareket zamanından önce (en az iki hafta öncesinde) uçuş iptalinden haberdar edilip edilmediği, güzergâh değişikliği önerilip önerilmediğine göre değişiyor.
Gecikmeli uçuşlarda ise, gecikmenin, 1500 km’ye kadar olan uçuşlarda iki saat veya daha fazla olması, 1500-3500 km arası uçuşlarda üç saat veya daha fazla olması, 3500 km’ yi aşan uçuşlarda dört saat veya daha fazla olması halinde yine yolcuların seçimlik hakları var. Bekleme süresine göre kendilerine ikram, konaklama, transfer, telefon imkânı sağlanır. Gecikme beş saati aşarsa, bilet ücretini iade, geri uçuş, başka bir seferle varış noktasına uçuş gibi seçenekler söz konusu.
Seferi iptal edilen veya rötarlı olarak icra edilen yolcu, kendisine sunulan seçimlik hakları, teklif edilen tazminat tutarını kabul eder veya etmez. Yolcuların fazla satış nedeniyle uçağa kabul edilmeme, iptal, gecikme nedeniyle zarara uğramaları halinde, havayolu şirketinin tazminat teklifini kabul etmeyip, zararı belgelemeleri şartı ile yargı yoluna gitmeleri de mümkün. Bu hususta, ufak bir hukuki açıklama yapmak gerekir ise; taşımadan kaynaklı ihtilaflar, Tüketici Mahkemeleri ile talebin miktarına göre Tüketici İl/İlçe Hakem Heyetlerinde görülür. (Daha detaylı bilgi için sorularınızı mail ile de iletebilirsiniz).
COVID-19 SALGINI NEDENİYLE SHY-YOLCU’DA NE DEĞİŞTİ?
Pandemi döneminde ise, pek çok sektörde yaşanan aksaklıklar gibi, havacılık sektöründe de uçuş iptalleri ile karşılaşıldı. Bu sebeple, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’nce, 25.03.2020 tarih, 31079 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanan Havayolu İle Seyahat Eden Yolcuların Haklarına İlişkin Yönetmelik (SHY-Yolcu)’de Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik’ in geçici 1 maddesi ile yeni bir hüküm eklendi.
COVID-19 salgını nedeniyle 5/2/2020 tarihinden itibaren uçuşun iptal edilmesi durumunda, bu iptaller sebebiyle uçuşu icra eden veya etme taahhüdünde bulunan hava taşıma işletmesi, Yönetmelik’in 8 inci (Tazminat Hakkı), 9 uncu (Geri Ödeme veya Güzergah Değişikliği) ve 10 uncu (Hizmet Hakkı) maddelerinde yer alan hükümlerden uçuş yasakları kalktıktan sonraki iki ay sonuna kadar muaf tutuldu. Yani, bu muafiyet ile, salgın nedeniyle uçuşu iptal edilen her yolcunun, hava taşıma işletmesinin boş koltuk durumuna bağlı olarak istediği bir tarih için bilette değişiklik yapma veya bileti açığa alma hakkı var. Yolcular, açığa alınıp kullanılmayan biletlerinin iadesini uçuş yasakları kalktıktan sonraki iki ayın sonrasında hava taşıma işletmesinden alabilecekler.
Sonraki süreç için henüz bilinmezlik söz konusu. Ancak, yolcu haklarının güvence altına alınması ve yolcu mağduriyetlerinin önlenmesi önemli, bu nedenle hava taşımacılığında da gerekli düzenlemelerin yapılacağını ve dinamik bir alan olması sebebiyle zaman içinde yasal değişiklikler olacağını düşünüyorum.
Av.Özlem ÇAKMAK
Elit Law Partners
e-mail: [email protected]
Sektöre, Türk Hava Yolları bünyesinde müşavir avukat olarak adım atan ve 15 yıllık havacılık tecrübesi bulunan Özlem Çakmak, uluslararası havacılık hukuku alanında birçok yurt dışı eğitimlere katılmış ve Galatasaray Üniversitesi Özel Hukuk Anabilim Dalı Ekonomi Hukuku alanında yüksek lisansını tamamlamıştır. Halen serbest avukat olarak havacılık hukukunda Elit Law Partners bünyesinde danışmanlık hizmeti vermeye devam etmektedir.
ÖZLEM ÇAKMAK’IN İLK YAZISI: YENİ NORMALDE YENİ UÇUŞ KURALLARI
