Türk-Amerikan ilişkilerinde kritik bir dönem yaşanıyor. Gözler, Glasgow’da ABD Başkanı Biden ile Cumhurbaşkanı Erdoğan arasında yapılacak görüşmede. Türkiye F-16 alabilecek mi? Washington’da Türkiye’yi yakından takip eden isimlerden biri olan eski Kongre üyesi, bir dönem Kongre’de Türkiye Dostluk Grubu’nun eşbaşkanlığını da yapan Robert Wexler, VOA’nın sorularını yanıtladı.
“Büyükelçiler krizi ilişkileri çok daha alt seviyeye indirebilirdi ama bu önlendi”
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan geçen hafta sonunda, Türkiye’de 4 yıldır tutuklu bulunan işadamı Osman Kavala’nın serbest bırakılması için ortak çağrı yapan ABD dahil 10 ülkenin diplomatik temsilcisini “istenmeyen adam” ilan etme talimatı verdiğini açıklamıştı. Daha sonra büyükelçilerin, “devletlerin içişlerine karışılmaması” hükmünü içeren Viyana Sözlemesi’nin 41’inci Maddesi’ne riayet ettikleri açıklamasıyla kriz şimdilik çözüldü. Amerikan bakış açısından Erdoğan’ın yanıtının biraz abartılı olduğunu belirten eski Kongre üyesi, Washington’daki Daniel Abraham Ortadoğu Barış Merkezi Başkanı Robert Wexler, iki ülkenin gerilimlerden kaçınması gerektiği düşüncesinde.
“Altını çizmemiz gereken en önemli nokta şu; çok kritik bir kavşaktan geçen Türk-Amerikan ilişkileri çok daha yeni bir alt seviyeye inebilirdi. Hem ABD hem Türkiye ilave sorunların patlak vermesini önleme ve ilişkiyi daha eşit bir konumda yeniden diriltme yönünde adımlar attı. Bence olanlardan çıkarılacak en önemli sonuç buydu. Yaşanması gerekmeyen bir ihtilaftı ama yaşandı. Hem Erdoğan hem 10 diplomat vermek istedikleri mesajları verdi ve umarız ki ABD Dışişleri Bakanlığı’nın karşılıklı çıkarlara odaklanmak istedikleri şeklindeki sözü burada üstün gelir. Kuşkusuz ilişkilerde çözülmesi ya da etki derecesinin indirgenmesi gereken birçok anlaşmazlık noktası var ama iki tarafın da yapması gereken, karşılıklı çıkarları tartışmak üzere biraraya gelmek ve bu çıkarlar da çok fazla sayıda. Türk tarafında Biden yönetimiyle ilişkileri geliştirme yolunda ciddi bir çaba olduğunu düşünüyorum. Amerikan tarafında da niyetin aynı olduğunu biliyorum. Yeni ABD Büyükelçisi Jeff Flake mükemmel bir büyükelçi olacak. Dolayısıyla Türkiye-ABD ilişkilerini geliştirmede potansiyel mevcut ama bu son olay gibi gerilimlerden kaçınmamız şart.”
Biden-Erdoğan görüşmesinden ne sonuçlar çıkar?
Cumhurbaşkanı Erdoğan ve ABD Başkanı Biden’ın, gelecek günlerde muhtemelen Glasgow’daki İklim Zirvesi’nde ikili bir görüşme yapması planlanıyor. Erdoğan ve Biden’ın Brüksel’deki ilk görüşmelerinde ihtilaflı konulardan ziyade ortak çıkarlara ve anlaşma potansiyeli taşıyan konulara odaklandığına dikkat çeken Wexler, ikinci görüşmeden çıkabilecek ortak noktalar konusunda F-16 ve İran örneğini verdi.
“Biden’ın Erdoğan’la Görüşmesini Bekliyoruz”
“Örneğin, F-16 uçakları alımı ve Türkiye’nin F-16 uçaklarının modernizasyonu konusunda iki tarafın çıkarlarını buluşturma fırsatına odaklanmak, başta savunma alanında olmak üzere Türk-Amerikan ilişkilerinde muazzam bir sıçrama sağlar. Türkiye’nin Rusya’dan S-400 alımı gibi konularda yaşanan gerilim gözönüne alındığında, F-16’ları ilişkilerin gündemine olumlu bir şekilde yerleştirmek iki tarafın da pozitif anlamda ileriye doğru atmaya ilgi duyduğunu gösterir. Geçmişte ABD ve Türkiye İran’ın nükleer programı konusunda bir derece birbiriyle örtüşen bakış açılarına sahip oldu. Ümit ederiz ki İran’ın nükleer güç haline gelmesini önleme konusunda ABD ve Türkiye’nin işbirliği yapması için zemin var.”
“ABD yönetiminde F-16 satışına büyük ilgi var”
Türkiye, Rusya’dan S-400 alımı nedeniyle çıkarıldığı F-35 programından uğradığı zararın karşılanmasını istiyor ancak ABD’den Türkiye’ye F-16 dahil her tür silah satışına Kongre’de bir süredir güçlü itirazlar mevcut. Bununla birlikte Wexler, her ne kadar Biden yönetimi henüz Türkiye’ye F-16 satışını resmen onaylamamış olsa da bu satışı hayata geçirmeye büyük ilgi gösterdiği görüşünde.
“Türkiye’nin Askeri İhtiyaçlarının Farkındayız”
“Bu, hem ABD hem Türkiye’nin çıkarlarına uygun düşebilecek elverişli bir alternatif gibi görünüyor. Eğer hayata geçirilebilirse, savunma kapasitesi, savunma işbirliği ve elbette iki ülkedeki mali ve istihdam koşullarına etkileri bakımından önemli bir gelişme olacak. Siyasi gelişmeler nasıl bir seyir gösterecek göreceğiz ama eğer iki ülke de bu konuda ileriye doğru adım atarsa, ABD açısından mali sektöre ve istihdama olumlu etkileri bir yana, çok önemli bir NATO müttefiki, çok önemli bir NATO savunma ortağıyla ilişkileri geliştirme fırsatı doğacak. Kongre’de bu adıma isteksiz yaklaşanların olacağı kuşkusuz ama bence Biden yönetiminin bu yöndeki bir kararını desteklemek için ortada çok güçlü argümanlar mevcut. Hem Kongre üyeleri hem de savunma sanayindeki önemli çevreler arasında, NATO’ya odaklanan ve yönetim içerisinde Türk-Amerikan ilişkilerini güçlendirmeye ilgi duyan çevreler arasında da bu adıma destek verenler olacaktır.”
“F-16 anlaşması ilişkilerde dönüm noktası olur ama S-400 gerilimi sürer”
Wexler’e göre, F-16 konusunda iki ülkenin anlaşmasının ilişkilere çok önemli boyutta etkileri olacak ancak S-400 gerilimi sürecek.
“Bence bu, Türk-Amerikan ilişkilerinde her iki tarafta da memnunlukla karşılanacak bir dönüm noktası olacak. Ama gerçekçi olmamız da gerekiyor. Bu hiçbir şekilde Türkiye’nin Rusya’dan S-400 füze savunma sistemi satın alma kararının Amerika’nın gözünde yarattığı zararı ortadan kaldırmayacak. Türkiye’nin F-35 programına geri alınması imkanını getireceğine de ihtimal vermiyorum. Bence Amerika’nın bu konudaki duruşu çok net ve hem Cumhuriyetçiler hem de Demokratlar tarafından paylaşılıyor. Dolayısıyla bence ABD ve Türkiye arasındaki S-400 gerilimi henüz sona ermedi. Ama F-16 konusu çok olumlu bir fırsat ve en azından iki tarafta, hem ikili ilişkiler hem NATO hem Ortadoğu ve Akdeniz’de istikrar için çok önem taşıyan savunma ilişkilerini onarmada iyi niyet olduğunu göstereceğini umuyorum.”
‘‘F-35 Satışının İptali Gerçek Nedenlere Dayanıyor’’
Wexler, Türkiye’nin Rusya’dan ikinci parti S-400 almasının ise ilişkilerde onarılması güç yeni bir krize daha yol açacağı uyarısında bulundu.
“Biden yönetimiyle daha iyi bir ilişki fırsatını kullanmak yerine, böyle bir karar almak farklı bir sinyal gönderir. F-16 programı ilerlerse, ki ümit ederiz ilerleyecek, ilişkilerin olumlu yönde gelişmesi için bir fırsat oluşturacak. Ama bunun ardından ya da eşzamanlı olarak Türkiye Rus füze savunma programına yeni yatırım yapma kararı alırsa, bu elbette Amerikalılar’a çok farklı bir mesaj gönderecektir.”
“Türkiye Ortadoğu’da önemli roller oynayabilir”
Robert Wexler, Türkiye ile Amerika arasında olası işbirliği alanları arasında, F-16, iklim değişikliği, İran’ın nükleer faaliyetlerine karşı konulması, NATO’yla alakalı konuların yanında Ortadoğu ve Afrika’yı da saydı. Wexler, ABD’nin dış politikasını Çin’le rekabete ve Hint-Pasifik bölgesine daha çok odakladığı bir dönemde Ortadoğu’da Türkiye’yle işbirliğinin önemli bir katkı unsuru olacağını dile getirdi.
“Diğer konulardan bir nebze daha az tartışılan başka bir fırsat daha var, bu da İsrail-Filistin ihtilafı ve daha önemlisi İsrail’in Arap ülkeleriyle, Birleşik Arap Emirlikleri, Bahreyn, Fas ve diğerleriyle ilişkilerini daha derin ve resmi düzlemde geliştirmesini içeren İbrahim Anlaşması’nın temsil ettiği fırsat bağlamında. Türkiye’nin de İsrail’le yıllardır ilişkileri bulunuyor ve bölgede çok önemli bir rol oynayabilir. Cumhurbaşkanı Erdoğan ve İsrail Cumhurbaşkanı Herzog’un çok uzun olmayan bir zaman önce telefonda görüşerek ilişkileri geliştirme arzusunu ifade etmiş olmaları kayda değer. Türkiye, İsrail’le ilişkilerin daha fazla normalleştirilmesi sürecinin yanında, bu normalleşme sürecinden Filistinliler’in de gerçek anlamda faydalanmasına yardımcı olmada önemli bir rol oynayabilir. Bu, Filistinliler’in koşullarının iyileştirilmesine katkı sunabilir ve bunun yanında Filistin tarafıyla diyalogda İsrail’in daha ileri adımlar atmasının önünü açabilir. Türkiye bu aktörlerin bazıları nezdinde büyük bir güvenilirliğe sahip. Katar, Suudi Arabistan ve Mısır’la daha iyi ilişkilerin de tesisiyle Türkiye bölgede çok olumlu yönde etkilerde bulunabilir. Türkiye’nin Afrika’da da oynayabileceği potansiyel roller var. Cumhurbaşkanı Erdoğan bölgeyi yeni ziyaret etti ve Türkiye, Afrika’daki en krizli bölgeleri istikrara kavuşturmada çok önemli roller üstlenebilir.”
“ABD Türkiye’nin ekonomik ve diplomatik olarak başarılı olmasını istiyor”
Wexler, Washington’da Çin’le rekabete daha fazla odaklanmanın yanında, Rusya’yla ilişkilerin de tarihin en kötü zamanlarından birini yaşadığına dikkati çekti ve bu sebeple arada anlaşmazlıklar olsa dahi NATO müttefikleri arasında işbirliğinin şimdi çok daha fazla önem kazandığını söyledi. Wexler, Türk-Amerikan ilişkilerinin ilerletilmesinin, zor bir dönemden geçen Türkiye ekonomisine de yardımcı olacağı görüşünü dile getirdi. Eski Kongre üyesi, ABD’nin Türkiye’nin ekonomik ve diplomatik olarak başarılı olmasını istediğini, bunun bölgenin refah ve barışına da katkı sağlayacağını vurguladı
