Boeing’in yeni yolcu uçağı 777-9X, 25 Ocak 2020 tarihinde gökyüzüyle buluştu. İmalatçının en iyi satan uzun menzilli yolcu uçağı 777 ailesinin ikinci nesil modeli olan 9 serisinin en önemli avantajı, düşük yakıt tüketimine sahip General Electric imalatı GE9X motorları, Bu motorlar aynı zamanda 105 bin libre itiş gücüyle dünyanın en güçlü sivil motoru.
Toplam 2 milyar dolarlık araştırma-geliştirme yatırımı ile hayata geçirilen motor için çalışmalara Şubat 2012’de başlatıldı. Önce motorun halen Türk Hava Yolları’nın da envanterinde olan 777’lerde kullanılan GE90 ile aynı uzunlukta pallere sahip olması öngörülüyordu.
İtiş gücünün artırılması için General Electric mühendisleri 325 santimetrelik pal boyutunu 9 santimetre daha uzattı. Böylelikle 334 santimetrelik pal boyu ile GE9X motorları, sivil olarak ölçülen en yüksek itiş gücüne çıkacaktı. 102 bin libre itiş gücü (yaklaşık 450 kN) hedeflenirken motorun emniyetle 105 bin libreye (470 kN) çıkabileceği tespit edildi.
Bu itiş gücünün yakıt tasarrufu ile sağlanması için General Electric ekibi bir çok sistemin yeniden tasarlanması ve değiştirilmesi için ter döktü. 2016’da ilk defa çalıştırılan motorun 2017’de ‘test bed’ olarak adlandırılan test uçağına takılarak uçurulması planlanıyordu. Ancak yaklaşık bir yıllık gecikmenin ardından uçuş testlerine General Electric’e ait Boeing 747’de Mart 2018’de başlanabildi.
GUINNESS REKORLAR KİTABINA GİRDİ
Motor için 105 bin libre itiş gücü planlanmıştı. Ancak 10 Masım 2017 tarihindeki yer testlerinde motor 134 bin 300 libreye ulaşıldı. Bu rekorla GE9X Guinness Rekorlar Kitabı’na girdi. Bir önceki rekor, 777’lerin ilk neslinde kullanılan GE90-115B’nin 127 bin 900 librelik itiş gücüydü. GE9X, böylelikle en güçlü sivil uçak motoru unvanını da almış oldu.
Motorda bir başka özellik de pal sayısının azaltılması oldu. Bypass oranı 10:1 olan motorda 16 adet pal bulunuyor. Bu sayı GE90’da 22, Türk Hava Yolları’nın 787 Dreamliner için kullandığı GEnx’te ise 18.
PROJEDEKİ GECİKMELER
GE9X Motor Programının Genel Müdürü Ted Ingling, 2019 yaz aylarındaki testlerde motorun yüksek basınç kompresöründeki statik bir bileşende erken bozulmaya sebebiyet veren bir dayanıklılık sorununu tespit ettikten sonra, motorun üretimini bir süreliğine durdurulduğuna dikkat çekmişti. General Electric mühendisleri, motorun performansını ve operasyonel niteliklerini koruyarak, statik parçanın aerodinamik tasarımını değiştirmeden dayanıklılığını da artırmayı başardı.
Bu sorunların aşılmasının ardından General Electric, Boeing için ikisi yedek olmakla birlikte 8 adeti uçuş testlerinde kullanılacak toplam 10 adet GE9X motoru üretti. Halen bu motorlardan ikisi ile Boeing, 777-9X testlerine başladı. Bu yıl test ve sertifikasyon ile geçirecek Boeing, 2021’de uçağın havacılık otoritelerince sertifikasyonuna başlanacağına dikkat çekiyor.
YÜZDE 10 YAKIT TASARRUFU
Ingling, motorun çok verimli olduğuna dikkat çekerek “Yeni teknolojiler ve malzemeler motorun selefinden %10 yakıt tasarruflu olmasını sağlıyor. Havayollarının operasyonel harcamalarının yaklaşık %20sinin yakıt masrafı olduğu düşünülürse, bu çok büyük bir kazanç” diyor.
General Electric, GE9X motoru için 700’den fazla satış anlaşması gerçekleştirdi. Fotoğraf: Boeing
