Ukrayna ve Rusya arasındaki savaşta kilit sorulardan biri de “Türkiye Boğazları kapatabilir mi?” Montrö Anlaşması 1936’da imzalandığında Türkiye’nin özellikle savaşlarda bağlıyıcılığa sahip olması dikkat çekici. Gazeteci Murat Yetkin, bu noktaya hazırladığı yazı ile dikkat çekiyor:
“Kremlin açıklamasında asıl önemli kısım, görüşmede “Rusya Federasyonuna hukuki bağlayıcılığı olan uzun dönemli güvenlik garantilerinin verilmesi gereğinin” de görüşüldüğünü de söylemesiydi. Bu kısım Beştepe açıklamasında yoktu. Putin, ABD ve NATO’nun “Rusya’nın meşru endişe ve taleplerini görmezden gelmesinden” duyduğu hayal kırıklığını da Erdoğan’a iletmişti.
Putin, NATO’dan Ukrayna’yı (ve o çerçevede Gürcistan’ı da) üye kabul etmeyeceğine dair bir belge istiyor adeta.
NATO bunu verebilir mi? Göreceğiz.
Ancak o arada Ukrayna, Ankara Büyükelçisi Vasyl Bodnar aracılığıyla, 23 Şubat’ta yaptığı Türkiye’nin Boğazları savaş gemilerinin geçişine kapatma çağrısını işgalin resmen başladığı 24 Şubat’ta tekrarladı.
Bunun Ukrayna’yı içinde bulunduğu zorluktan kurtarması hayli kuşkulu. Ama belli ki Zelensky, Erdoğan’ı Rusya’ya karşı daha sert tutuma zorlamak istiyor.
Bu krizde Türkiye’nin elindeki en önemli siyasi silah olan 1936 Montreux (Montrö) Sözleşmesinin 21’inci Maddesi, Türkiye kendisi girmese dahi “kendisini yakın bir harp tehlikesi tehdidie maruz telakki ettiği takdirde” savaş gemilerinin Çanakkale ve İstanbul boğazlarından geçişini durdurmasına izin veriyor. Hukuki olarak yanıt “Evet, kapatabilir” ama siyaseten tartışmaya açık.
Tabii Montrö imzalandığında ne İkinci Dünya Savaşı çıkmıştı ne NATO kurulmuş ne de Türkiye (1952’de) NATO üyesi olmuştu. Savaş gemilerinin geçişinin durdurulması Karadeniz’e sahili olan Türkiye, Romanya, Bulgaristan dışında NATO ülkesi gemilerinin geçişini de durduracak mı? Siyaseten bakıldığında Erdoğan’ın “Ne Ukrayna’yı ne Rusya’yı kaybetmek isteriz” siyasetiyle çelişecek mi? Bunlar Erdoğan’ın muhtemelen NATO zirvesi ardından alacağı zor kararlar. Bu konuda muhalefetin desteğini de alması faydalı olacaktır.
